Ирэх Баасангийн мэдээ

Алтайгаас Адидас гуталтай цаг хугацааны аялагч олдсон тухай мэдээтэй давхцаад ирэх 5 дахь өдөр Үндсэн хуулийн цэц хуралдаад намын жагсаалт гээчийг Үндсэн хуулийн бус гэж зарласан тухай намчид, намуудын цахим хуудсууд өчигдөр мэдээлж эхэллээ. Мэдээлж байгаагаар бол Үндсэн хуулийн цэц намын жагсаалтаар сонгогдох нь иргэдийн шууд сонгох эрхэнд харшилсан гэж ирэх Баасанд үзсэн бололтой.

Үндсэн хуулийн 21.2-т нээрэн чиг ”Улсын Их Хурлын гишүүнийг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэд нийтээрээ, чөлөөтэй, шууд сонгох эрхийн үндсэн дээр саналаа нууцаар гаргаж, дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно” хэмээн заасан байдаг бүлгээ.

Гэвч Үндсэн хуулийн цэц бол үндсэн хуулийн сорчилж авсан зүйлийг хамгаалах зориулалтаар байгуулсан байгууллага биш үндсэн хуулийг бүхэлд үндсэн хуулийн системийнх нь хувьд хамгаалах үүрэгтэй байгууллага болохыг тус хуулийн 5 дугаар бүлэгт бэлхэнээ дэлгэрэнгүй тусгасан байх ажгуу.

Үндсэн хуульд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд тодруулах УИХ-н маш чухал хоёр үүргийг НАМ гээч үндсэн хуулийн өөр нэг субьектээр дамжуулан хэрэгжүүлэх тухай хоёргүй утгаар зааж өгчээ. Үндсэн хуулийн 31.2-т УИХ-д суудалтай намууд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх тухай, 33.2-т УИХ-д олонхи болсон эсвэл хамгийн олон суудал авсан нам Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэх тухай үндсэн хуульчилж өгсөн байх юм.

Ирэх Баасанд гаргасан Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрээр 76 тойрог руугаа явахаар болвол онолын хувьд 76 бие даагч УИХ-д сонгогдох боломж үүснэ. Онолын байтугай өнөөгийн улс төрийн намуудад итгэх итгэл унаж байгаа цаг үед энэ боломж нэлээн өндөр практик магадлалтай болж ирж байгаа юм.

За яахав онолын боломж хэрэгжээд 76 бие даагчтай боллоо гэж бодъё. Тэр цагт хэн Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлж,  хэн нь Ерөнхий сайдыг санал болгохыг хэн нэг нь хэлээд өг л дөө та нараас. Энэ бол өөрөө үндсэн хуулийн гүн хямрал шууд үүсгэх нөхцөл байдал мөнөөсөө мөн билээ. Монгол улс Ерөнхийлөгчгүй, Ерөнхий сайдгүй байж болох уу? Манж өмсгөлөөр ижилссэн Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүд үүнийг хүсээд байна уу? Үндсэн хуулийн гол субьект НАМ-ыг УИХ-д орох боломжийг онолын хувьд ч хамаагүй хаах нь үндсэн хуулийг зөрчсөн явдал мөн юм. 

Үндсэн хуулийн цэц бол Үндсэн хууль зөрчигдөх, хэрэгжихгүй байх онолын боломжийг хаах үүрэгтэй хууль зүйн шинжлэх ухааны байгууллага билээ. Иргэдийн шууд сонгох эрх намын жагсаалтаас болоод хасагдсан гэж үзэж байвал намын жагсаалтанд орох гишүүдээ л намын нийт гишүүдийн санал хураалтаар тодруулчихаж болохгүй гэж үү. Америкт үүнийг праймари ч гэдэг.  Америкт хэн ч Ерөнхийлөгчөө шууд сонгодоггүй. Сонгогчийн үнэмлэхний оронд намын батлахаа барьж ирээд л намын жагсаалтанд орох хүсэлтэй гишүүдээс 28-г нь дугуйлаад хаячихад болохгүй гэж үү. Намын гишүүд ч бас иргэн тул хуулийн шаардлага хангагддахаар л харагдаад байна даа.  

Саналаа өгсөн олон иргэдийн сонгоогүй хүн УИХ гишүүн болдог, цаашид ч болно. Тэдний сонгогдсон гишүүнд өгөөгүй санал бол тэр гишүүнийг шууд сонгоогүйгийн л баталгаа. Тэхлээр яахав?

Энэ тохиолдолд Үндсэн хуулийн цэц үндсэн хуулийн үзэл санааг бүхэлд нь хамгаалах үүргээ нэгд, Үндсэн хуулийн үг үсгээр тоглолт хийх эрхээ хоёрт тавьж байх учиртай.  Тээр жил давхар дээл хууль бус гэж Цэц, Иргэн Ламжав нар самарснаас болж Ардчилсан холбоо эвсэл байгуулсан засгаа гурван ч удаа хөмөрсөн гашуун туршлага бий. Үр дүнд нь Монголын ардчилсан шинэчлэлийн процесс албан тушаалын явган хэрүүлийн намагт живсэн билээ.

          За яахав. Цэц ирэх Баасанд шийдэж, УИХ дараагийн Баасанд ёсчлоод хаявал хаяна л биз.  Ер нь бол 2012 онд жагсаалтанд жаалсан гишүүд 2016 онд тойрог руу туугдах ээлж ирмэгц очих тойргоо жижигсгэж сонгуулийн зардлаа хэмнэх гэсэн башир арифметик л наана чинь яваад байгаа юм. Яаж ч нууж булзааруулаад нэгэн том даргын шонон хор фракцын хэдийг л ногоон гэрлээр ялган гаргаж АН-ы үлдсэн массыг золигт гаргах далд тохироогоор дараагийн эрх баригчидтай наймаацаж байгааг таахад түвэггүй.

       Азаар АН-д ардчилсан үзэл санааны төлөө тэмцэл арай ч таг унтарчихсангүй. Лу.Болд гишүүний яриад байгаа залуусыг төрд гаргах санаа бол жишээ нь таалагдаад байна. Цэцийн ирэх Баасан гаргасан шийдвэр ч энэ санааг хэрэгжүүлэх боломжийг гаргаад ирлээ. Залуусаа УИХ-д нэрээ дэвшүүлж өрсөлдөцгөө. Та нар бол нэр цэвэр, нас залуу, гоё амбицтай, гэгээн мөрөөдөлтэй хүмүүс. Төр засахын тулд гэрээ засах шаардлагагүй. Харин ч өнөөдөр цэцэрлэг сургуульд яваа бяцхан үрсийнхээ ирээдүйг өөрсдөө бий болгох хэрэгтэй шүү.  Гэрээ зассан хүмүүс төрд ороод юу хийж байгаа бид харж байна. Тэд хүүхдүүд нь том болсон тул тэдний ирээдүйд санаа зовох зүйлгүйгээр тэнэгтэж, дураараа дургиж байна.  Ахмад үе чинь та нарын ирээдүйгээс тэрбум тэрбумаар нь зээлж хүүхдүүд, хунтайжуудынхаа бизнесүүд рүү гулсуулан сууна. Зөв гэж үү?

         Залуусаа улс төрийг дайран эзэлцгээ. Зөвхөн нэр, насаа л зарлаад дэвшээд ир. Эдэн шиг их зардал бүү гарга. Сошлд нэг нэг аккаунтаа л хэлчих. Дэмжээд өгье. УБ-с гараад ирцгээ. Хүүхдүүдийхээ ирээдүйг өөрсдөө бий болгоцгоо. Та нар л энэ их өрийг төлцгөөнө. Иймд жолоон дээрээ өөрсдөө эртхэн сууцгаа. Оюутан цагаа тарваганы наймаа хийж өнгөрүүлсэн хүмүүст хувь заяагаа ахиж бүү даатга, тэр тусмаа хүүхдүүдийнхээ ирээдүйг.

        АН-ы залуус ч бас дарга нараасаа эртхэн холдсон нь дээр. Та нарын тэмцлийн соокыг дарга нарын чинь хунтайжууд нь уугаад эхэлснийг та нар хараа биз дээ. Хэний төлөө юуны төлөө тэмцээд байгаагаа сайн бод. Та нар өөрсдөө дэвш. Бие даагаад өрсөлд. Дараа нь намаа эргэж эзэлж ав. Шинэчил.

        Баруун Германы улс төрийн намууд завхран доройтож, авилгал хээл хахуулд идэгдэх үед ард түмэн түүхэн сонголт хийж бие даагч шилдэг залуусыг олонхи болгон парламентдаа сонгосон байдаг. Тэр бие даагчид нь тусдаа нам байгуулж тоглосонгүй. Харин ч улс төрийн урт хугацааны түүх бүхийн 2 том намдаа хуваагдан орж тус намуудын бүх удирдах постуудыг нь авч намуудыг нь эрчимтэй шинэчилсэнээр өнөөгийн Германы улс төрийн соёл үүсэн бий болсон түүхтэй. Манай Гүндалайд нэг удаа ийм боломж гарсан юм. Даанч Гүндалай ардчилсан герман стилтэй бие даагч байсан тул зөв замаа ололгүй мунгинасаар улс төрөөс гарч явсан.  

        Монголд яг Баруун Германых шиг ийм юм болоосой гэж би хүсэж байна.  Залуус та нар эхлээд төрийг эзэлж аваад дараа нь МАН, АН-ы толгойг шинэчлээд өг. Сайжруулаад өг. Хүссэн ч эс хүссэн ч энэ 2 нам цаашдаа ээлжилж төр барина. Иймд улсаа бодож байгаа нь эднийг эхлээд сайжруул. Үүний төлөө та нарыг дэмжихэд бэлэн байна. Аливаа улс тусгаар тогтнохын тулд төртэй байх ёстой. Төртэй байхын тулд намтай байх нь жам. Иймд байгаа намуудыг л сайжруул. Шинэ нам байгуулж тоглох цаг одоо биш.  Ялангуяа Орос Хятад 2 эвтэй байгаа энэ үе бол илүү хуваагдлын цаг бүүр ч биш.

Тэхдээ Цэц ирэх Баасанд жинхнээсээ юу гэж шийдэхийг эхлээд харцгаая.